Με την έρευνα που παρουσιάζεται έγινε μια προσπάθεια να προσδιοριστούν οι αντιλήψεις και οι επιμέρους γνώσεις που διαμορφώνουν την εικόνα που έχει ο μαθητής για την Ευρώπη, ως αντικειμενικό γεωγραφικό χώρο και ως πολιτισμική και ιστορική κατασκευή.

Ο γενικότερος προβληματισμός συνδέεται και με τις προσπάθειες ανασύνταξης της καθιερωμένης πολυκεντρικής «Ιστορίας της Ευρώπης» με στόχο μια σύνθεση που θα είναι ισόμορφη με την προϊούσα διαδικασία ενοποίησης του ευρωπαϊκού χώρου. Αποτελεί, οπωσδήποτε μια πλευρά της "ευρωπαϊκής διάστασης στην παιδεία"(6). Το ειδικότερο ερώτημα αφορά τα στοιχεία γύρω από τα οποία ο έλληνας μαθητής έχει συγκεντρωμένη τη νοητική και ιδεολογική του αντίληψη για την Ευρώπη και κατά πόσον αυτά είναι κατά συσσώρευση στερεοτυπικά, επιλεκτικά ή τετριμμένα. Επιχειρείται δηλαδή η προσέγγιση της εικόνας και η διερεύνηση των γνώσεων που έχει ο έλληνας μαθητής για την Ευρώπη

• ως ιστορικο-πολιτικό, γεωγραφικο-γεωπολιτικό και χρονολογικό σύμπλεγμα και
• ως σύνολο επιμέρους πολιτισμικών και κοινωνικοοικονομικών οντοτήτων.

Ταυτόχρονα γίνεται προσπάθεια

• διερεύνησης της θέσης που έχουν, στο πλαίσιο αυτό, οι καθημάς εκδοχές του «ευρωπαϊκού» ως αρχαιοελλαδικού κληροδοτήματος και
• αναζήτησης της αντίληψης της σχετικής θέσης της Ελλάδας ως προς τις υπόλοιπες χώρες.

Βασική υπόθεση της έρευνάς μας αποτελεί η ιδέα ότι στο νου του έλληνα μαθητή η έννοια «Ευρώπη» αποτελεί ένα ιστορικό, γεωγραφικό και πολιτικό σύμπλεγμα, σε ιδιαίτερη θέση ως προς την ελληνική/ελλαδική ιστορία και κοινωνία για το οποίο οι σχολικο-νοητικές ιδεολογικές παραστάσεις υπερτερούν των αντικειμενικών γνώσεων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Jacques Levy, Europe, Une geographie, Hachette, 1997, σελ. 10
2. Beatrice Giblin-Delvallet, [λήμμα] Europe, στο Yves Lacoste (Sous la direction de: ), Dictionnaire de geopolitique , Flammarion , 1993, σελ. 626
3. Eric Hobsbawm, On History, Weidenfeld and Nicolson, 1997, σελ. 217
4. Στίξτε για τον κόμβο του Musee de l'homme
5. Martin W. Lewis, Karen E. Wigen, The Myth of Continents, A Critique of Metageography, Univ. of California Press, 1997. Για τη μεταγεωγραφία δίνουν τον ακόλουθο ορισμό: «[...] εννοούμε το σύνολο χωρικών δομών μέσω των οποίων οι άνθρωποι κατατάσσουν τη γνώση τους για τον κόσμο: τα συχνάκις ανεπίγνωστα πλαίσια που οργανώνουν τις ιστορικές σπουδές, την κοινωνιολογία, την ανθρωπολογία, την οικονομολογία, την πολιτική επιστήμη ή ακόμα και τη φυσική ιστορία». (σελ. ix).
6. Αλέξανδρου Κακαβούλη, Ευρωπαϊκή διάσταση στην παιδεία, Αθήνα, 1993

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

Κορμό της έρευνας αποτελεί η σύλληψη και προώθηση ερωτηματολογίου.

Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 10 ερωτήσεις.

Κάθε μια από τις 6 πρώτες ερωτήσεις ζητά να εκφραστούν μία ή δύο προτιμήσεις του μαθητή (ή της μαθήτριας) από μια δεκάδα προτεινόμενων ιστορικών και γεωγραφικών εννοιών που συνδέονται με μια ευρωπαϊκή χώρα ή εποχή. Οι ερωτήσεις υπάγονται ή, μάλλον συγκεντρώνονται, σε συμβατικές κατηγορίες που σχετίζονται με τον πολιτισμό (στις διάφορες στενότερες και ευρύτερες εκδοχές του όρου), τις παραδόσεις, την τεχνική και την επιστήμη, τα μνημεία και τις κατασκευές, την τέχνη και ειδικότερα τη λογοτεχνία, τις φυσικές καταστροφές. Έχουν επιλεγεί έτσι ώστε να καλύπτουν 20 χώρες με 1 έως 8 ερωτήσεις ανα χώρα.

Είναι βέβαιο ότι δεν υπάρχει συμμετρία στην επιλογή και την κατανομή των ερωτήσεων, οπότε η αξιολόγηση των απαντήσεων θα έχει ενδεικτικό μόνο αποτέλεσμα. Μια περαιτέρω όμογενοποίηση των ερωτήσεων, εκλέπτυνση των κατηγοριών ή ισοκατανομή κατά χώρες και εποχές θα πολλαπλασίαζε τις ερωτήσεις και θα μεγέθυνε υπέρμετρα το ερωτηματολόγιο. Θα ανεφύετο εξάλλου και το ζήτημα του κατά πόσο ο ερωτώμενος γνωρίζει την αναφερόμενη έννοια ή όχι. Στην περίπτωση αυτή η μη προτίμηση της συγκεκριμένης έννοιας δεν θα σήμαινε πραγματική «μη προτίμηση» αλλά άγνοια. Η προσπάθεια μας απέβλεψε στο να καλυφθούν αντικείμενα, χώρες και εποχές που παραπέμπουν, είτε ως προτίμηση εκ μέρους των ερωτώμενων είτε ως αποφυγή, σε χαρακτηριστικά στοιχεία του «ευρωπαϊκού» καθώς και του «μη ευρωπαϊκού».

Η ερώτηση 7 παραπέμπει ευθέως στον ιστορικό χρόνο και ζητά να ανασυρθεί από το υποσυνείδητο του μαθητή αυτό που εκείνος θεωρεί ως χρονολογικά «ευρωπαϊκό» ή -μάλλον- αυτό που ιστορικά αναγνωρίζει ως «ευρωπαϊκό».

Η ερωτηση όμως είναι στην ουσία της χωρολογική παρά χρονολογική: Με το ερώτημα αυτό επιχειρείται, βέβαια, μια στατιστική διακρίβωση της εποχής ή των εποχών που θεωρείται ότι διαμόρφωσαν την «Ευρώπη». Ταυτόχρονα όμως επιδιώκεται η ανάδειξη της αντίληψης, που έχουν οι μαθητές, για τo ιστορικό σύμπλεγμα χώρων, χωρών και συνθηκών που μέσα από τη συγκέντρωση δύναμης και τη συσσώρευση πλούτου οδήγησαν στο σχηματισμό ή την κατασκευή της Ευρώπης.

Θεωρώντας δεδομένο ότι μια εποχή σφραγίζεται από τη λαμπρότητα (και ταυτίζεται με αυτή) ενός πολιτισμού με συγκεκριμένη χωρική έδραση, η αναφορά και η συσσώρευση χρονολογικών προτιμήσεων των μαθητών για ορισμένη εποχή αποτελεί για την έρευνά μας κυρίως έκφραση χωρικών προτιμήσεων.

Στην ερώτηση 8 δίδονται 10 έννοιες σχετικές με τη ζωή, την κοινωνία, τη σύγχρονη εποχή και το ιστορικό παρελθόν: ρύπανση, τέχνη, πόλεμοι, ταξίδια και τουρισμός, πράσινο, μετανάστευση, φιλελληνισμός, υπογεννητικότητα, τεχνική πρόοδος.

Η εναλλάξ διαδοχή (κακό - καλό) των 10 εννοιών επιτρέπει μια σχετικά αβίαστη επιλογή και έκφραση προτιμήσεων. ‘Ολες οι έννοιες αυτές, ανεξάρτητες από οποιοδήποτε συγκείμενο περιβάλλον, μπορούν να γίνουν αντιληπτές κατά ένα, δύο ή περισσότερους τρόπους.

Στην ερώτηση 9 παρίσταται με το χάρτη που δίδεται η έννοια της «Ευρωσίας» και ζητείται να αναγνωριστεί (ταυτοποιηθεί) αυτή η περίεργη γεωγραφική πραγματικότητα και να εκφραστεί η γνώμη του ερωτώμενου για το κατά πόσο αυτή η εικόνα θα μπορούσε να αποτελεί απεικόνιση του ευρωπαϊκού χώρου, δηλαδή της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Από τους ερωτώμενους ζητείται δηλαδή ένας ορισμός, έστω και ατελής, της ευρωπαϊκής ηπείρου, από τον οποίο θα αντληθούν λεκτικά και εννοιολογικά στοιχεία για την αντίληψη της Ευρώπης.

Η ερώτηση 10 είναι μια σύνθετη επταπλή ερώτηση γνώσεων. Ανάμεσα στις 15 χώρες της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης ζητείται να αναφερθεί ποια, σε κάθε περίπτωση, αποτελεί απάντηση της αντίστοιχης υποερώτησης. Ποια δηλαδή χώρα είναι η μεγαλύτερη σε έκταση, ποια σε πληθυσμό, ποια έχει μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας, υπογεννητικότητας, κ.λπ.

Στην πραγματικότητα δεν ενδιαφέρουν μόνο οι ορθές απαντήσεις αλλά και οι εσφαλμένες. Για ποιες χώρες δίνονται και για ποιες δεν δίνονται. Ποιες χώρες θεωρούνται ή δεν θεωρούνται μεγάλες ή μικρές, πλούσιες ή φτωχές και βεβαρημένες ή οχι με αρνητικά κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά. Αντλείται έτσι η σχετική (για τις χώρες ανάμεσά τους) αντίληψη που έχει ο μαθητής καθώς και η σχετική αντίληψη για τη θέση της Ελλάδας.

Ας σημειωθεί ότι σ'αυτή τη φάση της επεξεργασίας του ερωτηματολογίου δεν αναλύθηκε η προκαταρκτική ερώτηση 0.

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ