A informática está presente na maioria dos campos do mundo actual. Cada vez máis. É por iso que nos interesa a língua na que esa disciplina se relaciona con nós. A curiosidade por coñecer a situación levou à Plataforma polo Galego na Informática a realizar este pequeno estudo a todos os níveis posíbeis e dun xeito global. Asi analisamos a administración, empresas privadas e informática persoal, asi como a formación académica, bibliografia e outras cuestións relacionadas. As sorpresas levadas dia a dia conduciron-nos a un estudo paralelo da situación en Euskadi e Catalunya, o que nos serviu para poder sopesar mellor os dados obtidos. O resultado deste traballo, à marxe dun panorama tan desolador (non hai case nada feito), como incitante (temos todo por facer), é este informe que a continuación apresentamos.

Plataforma polo Galego na Informática, 15 de decembro de 1995.

Para a realización deste informe consultamos diversas fontes dos mais variados campos. O obxectivo do mesmo non é dar unha relación completa de toda a información existente sobre o tema senon salientar a mais significativa. Calquer omisión ou erro nos dados oferecidos nel non debe considerar-se intencionado.

Neste informe non aparece reflectida información nen sobre BBSs, nen sobre servidores VideoTex, en parte debido à nosa caréncia de meios técnicos e en parte debido a que comprobar os dados que posuimos requeriria dun esforzo excesivamente grande para a importáncia que ambos teñen en relación aos temas que si tratamos.

Por suposto, para calquer suxestión, indicación ou corrección, sirva-se escreber a:

Ou tamén na InterNet:

A informática entra polos ollos e asenta-se no cerebro. Son palabras e símbolos bailando ante nós.

À marxe de estar de moda falar de computadores de colo e de Internet, a informática está en todas partes. Pero sobre todo na educación e nos traballos. E dentro dos traballos está sobre todo nos de "mover papeis", ou sexa administrativos e de xestión.

Por iso é interesante plantexar-se cal é a língua na que os programas nos falan, e na que falamos cos programas.

Porque podemos cumplir un dobre obxectivo:

• achegar os programas à maioria da xente, e
• favorecer o desenvolvemento das línguas.

Por iso a maioria dos programas xa non están en inglés.

Nos parece que xa é hora de que empecen a estar en galego.

Antes de comezar convén definir minimamente alguns conceitos básicos. Dividimos os programas en dous grupos:

• grandes programas: os que sustentan a grandes organizacións no seu labor diário, como son Bancos, Facenda ou empresas grandes. Son programas mui caros e que leva moito tempo facé-los. Normalmente son específicos para cada empresa.
• programas de informática persoal: xa están feitos e teñen grande difusión. Son os editores de texto, follas de cálculo, pequenas bases de dados, etc. Dentro deste grupo salientar os Sistemas Operacionais, que son un tipo especial de programa que todo computador precisa para poder funcionar.

O Informe está estruturado nos seguintes apartados:

• Globalmente e sen entrar en detalle a informática na Adminstración Pública, nas empresas privadas e na informática persoal
• A formación universitária
• As axudas oficiais existentes para a tradución de programas de uso masivo
• Galiza na Internet
• A bibliografia existente
• E por último as conclusións e propostas máis inmediatas e evidentes da situación actual.

Neste apartado tratamos só os grandes programas, dado que a informática persoal, presente en todos os organismos, é tratada nun aparte específico.

Respeito aos grandes programas a Xunta ten os único do que temos coñecimento que traballen en galego. O sabranceiro é o Sistema de Xestión de Procedimentos Administrativos. Tráta-se dun sistema de xestión dos expedientes de calquer tipo que entran na Xunta, por tanto todas as consellerias interactuan con el. É o froito dun forte investimento e está comezando a dar resultados. Este programa está actualmente ampliando as suas funcións.

Tamén existen outros sistemas menores xa instalados ou en fase de desenvolvimento. dos que temos información, pertencentes às Consellerias de Pesca e Sanidade, dicer que as interfaces dos mesmos están en galego. Sin embargo son sistemas baseados no Windows NT e polo tanto o ambiente dos mesmos non está en galego.

As deputacións

Os grandes programas nas deputacións son especialmente trascendentes, dado que son a maioria dos que usan os concellos delas dependentes, sobre todo os numerosísimos concellos pequenos carentes de presuposto para automecanizar-se. Esta característica implica que o mesmo programa está presente en todos os concellos desa deputación, e por tanto se se fixe-se en galego, ou se traducisen os existentes, todos os concellos dependentes estarian traballando en galego.

Tomando como exemplo a da Coruña, en cuestión de grandes programas como son o Sistema Xeral de Xestión de Planos ou o Sistema de Xestión Tributária, que afecta absolutamente a todos os concellos dependentes da deputación, ningun deles está en galego, pese a estar feitos na Galiza.

Os concellos

No caso dos concellos hai iniciativas illadas, pero sobre todo nos concellos pequenos, onde non hai grandes programas, dado que utilizan maiormente os das deputacións.

Dos concellos grandes, por citar dous casos, Santiago está mecanizado en galego. No caso da Coruña, vemos que os programas non están en galego, como é o caso do soporte informático para o Plano de Ordenación Urbana.

A Banca:

É un caso típico de grandes programas. De todos os bancos consultados, todos de aqui, ningun ten nada en galego. Só un caso que, como grande licéncia, à primeira hora da mañá saúda en galego e ao acabar a xornada despede-se en galego.

Hai grandes investimentos como por exemplo os programas que soportan a integración das Caixas de Aforros, pero nada está en galego.

Os caixeiros automáticos case todos ao comezar están en español e só alguns pasan ao galego tras introducir o cartón.

Empresas de informática:

Consultadas as principais, dividimos en:

• Internacionais: non hai nada en galego pero si que hai noutras línguas oficiais.

• Locais: non hai practicamente nada, pero hai algunhas iniciativas particulares de destacar. Hai algunha vontade de facer algo.
• Outras empresas: En xeral nas grandes empresas non hai nada. Existen iniciativas particulares, tarefa, por outra banda, do máis loabel.

É especialmente trascendente; a informática persoal está en todas partes: nas grandes empresas, nas meias e nas pequenas, na administración, nas escolas, universidades, e nunha crecente porcentaxe dos fogares.

Son os programas dos computadores persoais; os editores de texto, follas de cálculo (usadas na maioria das pequenas e meias empresas), bases de dados, programas de deseño, etc. Programas coñecidos por todos e usados pola maioria.

Dada a competéncia feroz existente entre os distintos fabricantes, para que un fabricante non traduza os seus produtos a unha língua é praticamente necesária unha negativa explicita de algunha autoridade. Un exemplo: unha universidade compra 1000 licéncias dun programa para uso administrativo; esa universidade ten unha língua oficial, sen embargo os 1000 programas que compra están nunha língua distinta. Que fabricante non desexaria ser o que vende eses 1000 programas? E que universidade non desexaria compra-los na sua língua oficial?

Pois ben, os únicos programas deste tipo existentes en galego son:

• un modesto corrector ortográfico
• un diccionário inglés-castellano-galego de termos informáticos
• un programa de exercícios de língua
• e un pequeno programa de contabilidade

Como comparativa dicer que en Catalunya, froito dunha campaña do governo autónomo hai non menos de 30 programas de amplísima difusión traducidos, entre sistemas operacionais, editores de texto, follas de cálculo, correctores e demais. (Ver apéndices).

Hai que destacar que as multinacionais están dispostas a traducir os seus produtos ao galego (e a calquer idioma), con ter garantido un número mínimo de vendas. A recente notícia da negativa da Xunta a pagar 40 millóns de pesetas pola tradución de todos os programas de uso maioritário dunha marca ben coñecida, contrasta enormemente non só co presuposto destinado à normalización da língua (da orde dos 3.000 millóns), senón tamén ca forte inversión en informática interna (O Sistema de Xestión de Procedimentos Administrativos, que si está en galego). Porque ou ben a informática interna está en galego porque non queda máis remédio ou se non é que hai certo temor à popularización da informática na nosa língua. De todas formas segundo fontes de dita empresa esta nega ter falado de ningunha cifra, senón que só falaron de garantir un mínimo de vendas.

Dentro deste apartado consideramos a situación dentro da Faculdade de Informática da Universidade da Coruña, como centro de formación de mais alto nível dentro do campo da informática na Galiza.

Os dados son concluintes e non requiren maior comentário:

Primeiro salientar que os futuros profesionais e educadores informáticos receben a totalidade das suas aulas en español, o que dificulta enormemente a normalización do noso idioma dentro das novas tecnoloxias.

Canto aos proxectos realizados na Faculdade de Informática só hai 3 en lingua galega, como curiosidade dicer que 2 están feitos por membros fundadores da Plataforma. Outro dado importante é a caréncia de apuntamentos en galego, e só en casos pontuais algúns profesores poñen os seus exames e notas en galego.

Outro aspecto a saientar dentro da formación universitária é a existéncia tanto en Euskadi, Catalunya como no País Valenciá de xornadas organizadas polas universidades e adicadas à relación entre a informática e a língua con especial atención à terminoloxia. Na Galiza nen existen estas xornadas nen hai, en xeral, unha preocupación sobre a terminoloxia.

Neste apartado amosamos información da situación encanto a axudas económicas por parte da Administración Pública Galega, asi coma campañas e accións concretas de apoio à normalización da nosa língua no campo da informática comparando-o coas Admistracións Catalana e Basca.

Segundo dados obtidos da Direción Xeral de Política Lingüística nen hai axudas específicas encamiñadas a promover a galeguización dos servizos e sistemas informáticos das empresas, nen seria posíbel obté-las dentro daquelas axudas destinadas à galeguización das empresas. Ademais, non dispoñen de información relacionada coas novas subvencións da Comisión Europa (información aparecida en "La Voz de Galicia" do 15 de Novembro de 1995), para a creación de bases de dados terminolóxicas, dicionários, tradutores, etc., nen teñen artellado nengún plano semellante a nível galego.

Resumindo, isto quer dicer que na Galiza non existe nengún tipo de subvención concreta relacionada coa galeguización da informática. Pola contra, a situación en Euskadi e Catalunya é ben distinta:

En Euskadi existe unha empresa participada polo Governo Vasco chamada UZEI que está involucrada tanto na traducción de programas informáticos como na edición de dicionários terminolóxicos, ademais conta cun servizo telemático de consulta terminolóxica a través de Videotex. Tanto a Deputación coma o Governo Basco participan tamén neste tipo de proxectos; en concreto, apoiaron à Faculdade de Informática de Euskadi e a UZEI para, entre outras cousas, realizar un dicionário de informática e un corrector ortográfico de euskera. Outra das actividades promovidas polo Governo Basco é a programación de software educativo en euskera (no apéndice dedicado aos dados concretos amosan-se várias empresas adicadas a este tipo de proxectos).

En Catalunya a Generalitat ten unha participación activa na normalización do catalán en todos os campos, polo tanto tamén no da informática. Dentro deste labor interveñen diferentes organismos autonómicos como a Direcció de Cultura ou o Departament d´Ensenyament. Entre as actividades mais importantes podemos salientar as seguintes:

Edición dunha colección de dicionários terminolóxicos de informática en colaboración coa Fundació Barcelona e o TERMCAT (Centro de Terminoloxia). A Generalitat tamén foi a encarregada da creación do AD HOC, corrector ortográfico do catalán que traballa con calquer procesador de textos que non utilice pantalla gráfica. Campaña "Posa´t el Català en pantalla" consistente en substituir algúns programas orixinais pola sua versión en catalán sen gasto adicional para o utente. Por dar un dado: segundo a estimación da empresa B.S.A. hai un 70 % de programas piratas no mercado. Pois ben, tras desta campaña foron cambiados uns 2.000 programas orixinais pola versión en catalán, o que é unha porcentaxe mui alta do total de programas orixinais que pode haber en Catalunya. Campaña PIE (Programa de Informática Educativa), que proporciona material en catalán para o ensino asistido por computador na E.X.B. e B.U.P. (xa no ano 92 oferecian mais de 100 programas deste tipo). Ademais a Generalitat ten unha listaxe de produtos recomendados polo feito de ter a sua interface ou manuais en catalán. Nas compras realizadas por organismos autonómicos, estes productos teñen vantaxe sobre outros de características semellantes que non estean normalizados.

O tema da InterNet está, sen dúbida, de moda. InterNet proporciona actualmente grandes cantidades de información en numerosas áreas de interese. No momento actual a maneira mais habitual de apresentar esta información é mediante os denominados servidores WWW. Estes servidores conteñen documentos hipertexto que mediante gráficos, texto, son e vídeo fan mais agradabel a 'navegación' por estas grandes bases de información. O acceso dun utente aos servidores WWW tamén é sinxelo -inda que algo caro polo momento-, precisando só dun computador, unha ligazón telefónica cun proveedor de servizos InterNet e o software axeitado -proporcionado normalmente de balde polo proveedor do servizo InterNet-.

Ollando a relación de servidores WWW recollidos no apartado que acompaña este informe, salientar a diferenza existente entre o número de servidores en Galego ou Vasco e o número deles en Catalán. Mentres os primeiros non chegan en cada caso à decena, os segundos superan a centena. Ademais tamén é importante salientar que só na Catalunya existen empresas dedicadas a oferecer servizos InterNet e é a que apresenta un maior número de publicacións electrónicas (dentro das cais destaca a presenza do diário en catalán, AVUI e do bilingüe, El Periódico).

Canto à língua na que estes apresentan a sua información a situación é diferente en cada unha das comunidades e depende en gran maneira do proprietário do servidor. Así cando o servidor e propriedade dun particular ou dunha empresa a língua empregada dependerá da elección persoal desa persoa ou entidade, mais cando o servidor pertenza a unha institución pública ou organismo oficial existirán condicionantes desde o ponto de vista das normativas ou estatutos que estabelezan ou regulen as actividades destas entidades.

Isto é particularmente certo no caso da Galiza, porcanto os principais servidores pertencen às universidades da Coruña e Santiago de Compostela. Ambas as duas, tal e como se recolle nos seus estatutos, teñen ao galego como língua oficial e o compromiso de normalizar o seu uso entre a comunidade universitária. Segundo iso ambas apresentan a sua información en galego, anunciando que as versións en castellano e inglés están en preparación. Canto à universidade de Vigo non ten servidor próprio, inda que de te-lo teria o mesmo compromiso co galego segundo o recollido nos seus estatutos.

Mais esta situación de aparente normalidade non é homoxénea cando analisamos a língua empregada nos servidores dos departamentos ou centros que pertencen a estas universidades, e polo tanto rexidos polos mesmos estatutos. No aspecto positivo salientar ao DES (Departamento de Electrónica e Sistemas) da UDC e ao CESGA (Centro de supercomputación da Galiza) da USC que apresentan a sua información en galego, español e inglés. No negativo temos o servidor do Departamento de Tecnoloxia das Comunicacións, único ponto de información en InterNet dependente da Universidade de Vigo, que apresenta a sua información só en español e inglés, o servidor pertencente ao Departamento de Computación da UDC que só apresenta a sua información en Inglés, inda que é de xustiza dicer que dentro deste departamento existen vários grupos de investigación con servidores próprios (LFCIA e RNAS-LAB), e que estes grupos empregan o galego nos seus servidores, e o servidor do rectorado da UDC que só apresenta a información en español e nen tan sequer respeita o topónimo oficial da cidade.

Fora do que é a universidade atopamo-nos só con tres servidores WWW na Galiza: O do ILGA, o do Correo Galego -non está realmente na Galiza- e o do Parque Tecnolóxico de Ourense. O primeiro apresenta en galego información sobre diversos aspectos da nosa língua e oferece diversos servizos de interés -como un diccionário interactivo que todavia está en preparación-, tamén teñen anunciada unha futura versión en inglés. O servidor do Correo Galego apresenta un resumo das novas do xornal en galego e constitue a única publicación diária galega e en galego accesibel na InterNet. Sen embargo, e supoñemos que debido a que a empresa que mantén o servidor non é galega, a interface para acceder às novas está en español. Por último, o servidor do PTG apresenta a sua información só en inglés e español, inda que esta entidade dependa da Xunta.

Canto à situación en Euskadi é algo distinta, os seus servidores non teñen unha dependéncia ao respeito de organismos públicos tan forte como no caso galego. Dos servidores dos que temos referéncias hai tantos pertencentes a empresas privadas como a centros de investigación, ademais do pertencente à UPV (Universidade do Pais Vasco), que curiosamente non apresenta a sua información en euskera e o fai só en inglés e español. Polo que respecta aos demais servidores, dos pertencentes às empresas empregan a opción trilingüe -Inglés, Euskara e Español-, excepto IBERDROLA que só pon información en español, mentres que os centros de investigación poñen-a maioritariamente só en Inglés inda que hai excepcións como o centro LABEIN, que emprega a opción trilingüe xa comentada.

Para rematar salientar tres aspectos que consideramos importantes ao respeito da situación en Catalunya:

• A preséncia de información en catalán, excepto nalgún caso pontual -algún centro de investigación ou departamento de universidade que só apresenta a sua información en inglés-, é absolutamente maioritária.
• Que a información apareza maioritariamente en catalán non impide que os servidores cataláns amosen unha especial sensibilidade cara à pluralidade lingüística, dando-se o caso de servidores que dispoñen da sua información até en sete idiomas diferentes e cun gran número de servidores en duas e tres línguas distintas -maioritariamente inglés, español e catalán-.
• Tanto as empresas provedoras de servizos como aquelas que empregan InterNet para anunciar os seus produtos seguen a pauta lingüística indicada nos pontos anteriores. Ou sexa, tamén contribuen ao proceso normalizador do catalán -algo que na Galiza botamos muito en falla co galego- e o feito de empregar o catalán non parece pechar-lles portas nos seus negócios -idea muito arraigada na Galiza-.

Ainda que pudese parecer que, dentro dun informe sobre o galego na informática, un apartado dedicado à bibliografia é de menor importáncia ao respeito dos demais, isto non é asi posto que a disponibilidade de libros técnicos nunha determinada língua é un bó indicador de até que ponto esta se emprega neses campos. Desde ese ponto de vista os dados amosados neste apartado son reveladores:

Na Galiza só existen 5 libros en galego relacionados coa informática, que son os seguintes:

• Un vocabulário de 500 termos inglés-castellano-galego, editado pola Universidade de Vigo. Haino en versión electrónica e é consultabel através de InterNet.
• "Metodoloxia da Programación". Para Fp.
• O meu 1º libro de informática.
• "Informática: ordenadores e procesadores de texto" de J. Ricardo López Saavedra. AS-PG.
• "Introducción à informática e às telecomunicacións"

O grave é que ademais non hai unha liña definida cara à edición de libros de informática en galego, senón que os existentes son o resultado de iniciativas particulares e esporádicas.

Como xa pasaba noutros apartados, a situación en Euskadi e Catalunya é bastante mellor.

En Euskadi existen uns 15 libros tanto a nível universitário coma F.P. ou temas xerais, destacando o Dicionário de Termos Informáticos, editado a través da colaboración entre a fundación UZEI e a F.I. da U.P.V., ou o Dicionário de termos xurídicos en formato electrónico. Pero o importante é que teñen empresas (como Elhuyar) cunha clara implicación na publicación de libros e revistas técnicas ou de divulgación científica.

En Catalunya a situación é envexábel desde o noso ponto de vista:

Temos referéncia de polo menos 9 dicionários, que ou ben son de terminoloxia informática ou están en formato electrónico. En canto a libros hai unha ampla variedade (mais de 100) que van desde libros introductórios, para nenos, técnicos, apontamentos da universidade, videos, etc. Salientar que tamén existe un servizo que permite acceder de xeito remoto ao catálogo bibliográfico da rede de bibliotecas públicas e universitárias catalanas, e co cal tiramos as referéncias bibliográficas que aparecen no apéndice.

Dentro da bibliografia, subliñar de xeito especial às publicacións feitas en CD-ROM pola sua actualidade. Non dispoñemos de referéncias sobre ningún destes CD ROMs feitos na Galiza, namentres que dispoñemos dalgunhas de Euskadi (destacar un sobre a língua basca e un proxecto de enciclopedia basca) e várias en Catalunya (como o famoso HiperDiccionari ou a Enciclopédia Catalana).

• A administración galega non apoia o galego na informática. isto implica unha perda de oportunidades económicas -non facilita a criación dun mercado interno tanto para a compra como para a elaboración de programas en galego- e culturais -normalización, educación-.

• O desinterese patente da Xunta, Deputacións, Concellos, Universidades e mesmo nalgúns casos o incumprimento da lei e dos próprios estatutos que rexen a actividade as devanditas organizacións.

• A falta de interese das empresas, dominadas pola falsa idea de que en galego non se vende nen é unha opción emprega-lo no traballo diário.

• A caréncia de vontade por parte da Universidade para tomar a iniciativa e levar adiante a criazón de Servizos de Terminoloxia Técnica, Xornadas de Informática e Galego, formación de novos profisionais en galego, etc...

• Existen iniciativas particulares, pero debido ao desinterese da Administración non acadan a repercusión que merecen ademais de requerir un esforzo excesivo para a recompesa que obteñen.

• É preciso o apoio claro e decidido da Xunta. A asignación de partidas orzamentárias à criazón e tradución de programas, manuais, obras técnicas, etc. provocará, ao igual que pasou en Catalunya, que apareza un mercado próprio que se está a disputar empresas autóctonas e multinacionais do sector.

• Que as Deputacións galeguicen os seus sitemas informáticos. Dado que a maioria dos pequenos concellos utilizan case exclusivamente os programas feitos nas Deputacións, abondaria para que todos eles traballasen en galego coa simple tradución dos programas xa existentes e a elaboración en galego dos novos.

• Promoción por parte da Administración de campañas dirixidas a fomentar a informática de consumo masivo en galego. Estas campañas poden consistir en: facilitar a compra de programas orixinais en galego a un prezo menor, cámbio das cópias orixinais dos programas noutras línguas à versión galega de maneira gratuita, etc.

• Provocar a demanda de programas educativos para EXB, BUP (EPO, ESO) e FP. Como se recolle no informe existen empresas tanto en euskadi como en Catalunya adicadas a este fin e con gran demanda.
• A universidade ten que xogar un papel activo na galeguización da informática. A formación de novos profisionais en galego, a criazón de Servizos de Terminoloxia Técnica, a organización de xornadas sobre galego e informática, o fomento de bibliografia técnica en galego, etc. son iniciativas que teñen que partir das universidades e que xogan un papel primordial no desenvolvemento da língua.

• O compromiso de todos os organismos implicados: Editoriais, Universidade e Xunta, para a elaboración de bibliografia técnica e de divulgación (CD ROMs, manuais dos equipamentos, manuias dos programas, etc.) en galego, como primeiro paso natual da aprendizaxe en calquer área.

Dados concretos nos que se baseou o Informe

Apéndice 2: Agradecementos.